Zekere en mogelijke -rijn toponiemen

 

 

Inleiding

De eerste versie van dit artikel is verschenen in het eerste nummer van SEMafoor in 2014. In de versie op mijn webstek is alles wat uitgebreider beschreven dan in het tijdschrift, waar, zoals men kan vermoeden, er altijd wel wat plaatsgebrek is. Daarmee wordt het artikel wellicht wat duidelijker. Het is lichtjes herwerkt en dient aangevuld te worden: Misschien moet een toponiem verdwijnen omdat is gevonden dat het met een 'rijn' toponiem niets te maken heeft of misschien zijn er nog andere 'rijn' toponiemen gevonden, zodat de lijst kan groeien en actueel blijft, wat inderdaad al het geval is.

 

Vroegste bronnen

 Julius Caesar, Strabo, Vergilius en andere antieke schrijvers hebben in hun boeken geschreven over de 'Rhenus' rivier. Enkele citaten:

...as also the length that extends from Cantium (which is directly opposite the outlets of the Rhenus), the most easterly point of Britain.../...the people who put to sea from the regions that are near the Rhenus make the voyage, not from the mouths themselves, but from the coast of those Morini who have a common boundary with the Menapii.(Strabo, Geography IV,5, vertaling: H.L.Jones vanaf 1917)

...extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis... en de uiterste mensen, de Morini, en de Rijn met zijn dubbele uitstroom...(Virgilius, Aeneis, VIII, 727, vertaling Ben Bijnsdorp en Weetgierig op nifterlaca).

 

Dagobert op http://www.nifterlaca.nl leest in de woorden van Servius ...dat je bij de Morini, bij het einde van Gallië, Brittannië kunt zien en dat de Rhenus een rivier is in Gallië die de Germanen van de Galliërs scheidt. (Commentarius in Vigilii Aeneiden, VIII, 727)

 

Bedoeling

In de titel staat 'mogelijke rijn-toponiemen'. Dat betekent dat ik zaken heb opgezocht waarin Rijn RHE Reni Reno Rena Rene Renne Reinos *rei Rin Rein ra ren ar rien reninge, enz... voorkwamen. In de uitleg moesten de termen zeker iets te maken hebben met vloeien: ze zijn of waren te vinden in de buurt van een waterloop of zijn/waren een waterloop. Of dat allemaal van *rei afstamt durf ik nog niet te schrijven. Vandaar dat ik de meer vrijblijvende Nederlandstalige term 'rijn' gebruikte.

We onderscheiden in de rijndiscussie vooral twee uitersten.

-Voor de ene groep is alles wat over de 'Rijn' gaat ook werkelijk over de nu gekende Rijn. Dikwijls staan zij niet open voor discussie.

-De andere groep wil mordicus bewijzen dat de rijn-toponiemen niet over die hedendaagse Rijn gaan. Ook bij die groep zitten mensen die niet open staan voor discussie.

Toch wilde ik met dit artikel bemiddelen. Ik dacht bij mezelf: Laat ik eens opzoeken waar zoal rijn-toponiemen te vinden zijn.

Ik verzamelde dus gegevens, zoveel als mogelijk. Dit artikel mag hoogstens een eerste stap worden genoemd. De lijsten kunnen en zullen wellicht nog moeten worden aangepast. Ik mocht daarbij niets uitsluiten, verdwenen toponiemen bv. of micro-toponiemen hoorden er ook bij. Menige oude stad ligt nog altijd verborgen onder één of andere weide of is helemaal in de vergetelheid geraakt. Hoeveel blijft bv. nog over van Dorestad?

Gysseling is een welkome hulp geweest. Veel hulp kreeg ik ook van een Waalse webstek (nôtre Belgique), die wat dat betreft, een titanenwerk heeft verricht. Door het vele gebruik zijn pagina's aanduiden uit die bronnen onbegonnen werk. Wie over een digitaal boek beschikt kan het heel gemakkelijk terugvinden. Ook in een klassiek naslagwerk is met een naam al vlug één en ander te vinden. Zie onderaan voor een volledige oplijsting van de bronnen. Neem anders ook gerust contact op met de auteur.

 

Welke zaken waren het bestuderen waard?

(De antwoorden zullen beetje bij beetje moeten komen van iedereen die het onderwerp grondiger wil of kan bestuderen)

-Is de Rhenus altijd of soms met de Rijn te vereenzelvigen?

-Is de Rijn van nu dezelfde rivier die in de oudste bronnen wordt beschreven?

-Kan de Rhenus of de Rijn ook elders hebben gestroomd?

-Woonden de Morini aan de Rhenus? Ze woonden als Germanen al zeker waar nu (Frans)Vlaanderen ligt.

-Kunnen Schelde en Rijn samen in de zee hebben uitgemond? Hadden ze dan een verschillende of eenzelfde naam, want er wordt maar één naam genoemd hierboven? De 'Scaldis' als 'scheidings'rivier tussen enkele stammen kan een tweede naam zijn geweest... Samen met de heer Goormachtigh denk ik dat de betekenis van 'schelde' te maken heeft met 'scalden', scheiden. Waar is de Maas dan gebleven in dit verhaal? Ergens moesten de Rijn en de Maas ook al zijn samengevloeid...

-Kunnen rijn-toponiemen gebruikt zijn om grenzen aan te duiden? Zo te lezen bij Gysseling wel...

Het ging in dit artikel om concreet terug te vinden aanduidingen met een al of niet oude geschiedenis, maar die toch een antwoord pogen te geven over een aanwijsbare verspreiding van het -rijn toponiem. De antwoorden die ik vond, zijn in een aantal hoofdstukken in te delen:

 

De conventionele -rijn toponiemen

Hier gaat het uitsluitend over rijn-toponiemen die samenvallen met de hedendaagse Rijn. Uiteraard zijn enorm veel van die topniemen te vinden: De Rijn is een grote en lange West-Europese stroom die nog altijd belangrijk is voor transport en bewoning en dit al veel meer dan tweeduizend jaar.

De Rijn (Rhijn) die stroomt in Nederland, Frankrijk en Duitsland heet in het Frans 'Rhin' en in het Duits 'Rhein'.

-Gysseling geeft volgende uitleg: : Rheni Renum [FL]VMINI RHE[NO] Reni Reno Hreni Hrenum Rin) IE Reinos met Keltische evolutie >Rēnos, met Germaanse evolutie >Rinaz, bij IE.Rei,vloeien.

-Wikipedia geeft volgende uitleg: De naam Rijn is afkomstig van het Middelnederlandse Rijn, dat via een aangenomen Oudnederlandse vorm *Rīn uit het Oergermaanse *Rīnaz komt. In het Gallisch werd de rivier Rēnos genoemd, in het Latijn Rhēnus, en in het Grieks Ῥῆνος (Rhēnos). De naam komt waarschijnlijk van het Indo-Europese *rei- dat "stromen" betekent.

Hieronder staan als voorbeeld enkele toponiemen die bij de conventionele Rijn horen. Het konden er natuurlijk nog eens zoveel of meer zijn geweest, maar het was niet de bedoeling om hier volledig te zijn, want het onderwerp van dit artikel gaat juist niet om die gekende toponiemen. De voorbeelden hieronder zijn gemakkelijk te traceren.

-Renchen is zijrivier van de Rijn in Duitsland en mondt uit bij Straatsburg. (Bruzen)

-Renne is een waterloop. De Krickenbecker Seen zijn vier door turfwinning ontstane meren in het Duitse Nettetal, Noordrijn-Westfalen. Het gebied wordt door de Nette en de Renne doorkruist. (Merk hier al de gelijkenis op met de Renne-rivieren in België en Frankrijk.)

-De Lange Renne (Lange Rinne), een vlak bij de Rijn gelegen langwerpig meer in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, misschien ontstaan door een verplaatsing van de Rijn. Maar de 'Lange Renne' zou ook een restant kunnen zijn van een drususgracht tussen Wesel en Hamminkeln, een verbinding tussen de Rijn en Oude IJssel. (Merk hier al de gelijkenis op met de Renne-rivieren in België en Frankrijk.)

-Reynbeek, een waterloop die met de Rijn te maken kan hebben. Zie lijst.

-Rijndorp, Reyndorp, Ryndorp, Rheindorf, Reindorp, Rindorp... zijn plaatsnamen langs de (Neder)Rijn in Nederland en Duitsland.

-Rijndijk en Rijnbandijk o.a. bij Wijk bij Duurstede, Nederland

-Rijningen (Rininge, Riningja) is een plaatsnaam voor de aan de (Kromme) Rijn wonenden in Nederland. (Merk hier al de gelijkenis op met het reninge-toponiem in Frankrijk.)

-Rijnland is streek aan de Rijn in Holland.

-Rijnsburg (Rinsburch Rinisburgensis Rinesburg Rinsburg Rinsborch, Rinasburg, Rinesburg, Rinesburc) betekent burg van (aan) de Rijn en bevindt zich in Nederland.

-Rijnwijk (Reinwic Rinwich Rinwic) is plaatsnaam bij Wageningen, Nederland.

-Rinesmuthon is een plaatsnaam die Rijnmond betekent, monding van de Rijn, bij Katwijk in Nederland

-Rinishem toponiem bij Elst, Nederland


'

 De Rijn tussen Koblenz en Bingen (eigen foto)

 

Familienamen.

Ook in familienamen uit onze streken zijn toponiemen terug te vinden: Rein, Reyn, van Reyn, Reine, Van Reine, van de Ryn, Renne, Van der Renne (Familienaam in Nederland en België: De naam van een Nederlandse adellijke familie. De Belgische jonkvrouw Cécile van der Renne de Daelenbroeck, getrouwd met Stanislas van Outryve d'Ydewalle liet in 1904 het kasteel Tudor bij Brugge bouwen.) Rhine, Reynbeek...  Ik kon hier ook alle familienamen opsommen die naar een rijn-toponiem verwijzen, maar dat zou onnodig lang worden. Ik verwijs daarvoor naar de toponiemen zelf. (Denk aan 'van Reninge', 'van Rinnegom'...)

 

-rijn toponiemen buiten West-Europa

Reno, Renus, Rhenus: zijrivier van de Po in Italië.

Reine, bestaat uit verschillende eilanden en een kleine vissersplaats aan de oostelijke kant van de Lofoten, gemeente Moskenes, Noorwegen. Het grootste gedeelte van de plaats ligt op een eiland in de Reinefjord. In de buurt ligt de berg 'Reinebringen'.

Rhinebeck town, Rhinebeck village, Rhinebeck cliff zijn plaatsnamen in New-York aan de Hudson rivier, gesticht door Hendrick Beekman, zoon van burgemeester Willem Beeckman van New-York, kleinzoon van Willem Baudaert, die de statenbijbel hielp tot stand komen. Baudaert kwam van Sandwich (vluchteling) maar was geboren te Deinze. De Hudson zal voor hem wel de Rhinebeek zijn geweest.

Reinbeck te Waterloo in Iowa USA. Een meegebracht toponiem uit België?

 

Mogelijke -rijn toponiemen in West-Europa (Niet-exhaustieve lijst)

Hierbij moet worden opgemerkt dat niet alle -rijn toponiemen als zodanig worden beschreven in de etymologische woordenboeken. Geregeld besluit men om in de oudste vermeldingen de naam van een persoon te zien, zeker als voelbaar wordt dat men het eigenlijk niet goed weet. Meestal zijn dat dan nog eens dezelfde namen die verschijnen, wat nogal speculatief overkomt, terwijl dat tezelfdertijd zorgt voor verwarring met al die homoniemen.

 

Acren: Deux-Acren toponiem.

In de buurt van de Belgische beek 'Ancre' ligt het dorp 'Deux-Acren/Twee-Akren'(In superiori Acharone 1160 Akerna 1161 Acrena 1168 Acren 1185 Acrene 1186 Acrinia Sancti Geronis 1567, zie Nôtre Belgique↓). Meestal wordt dat in verband gebracht met 'akkers', maar met die oudste attestaties kan het ook een rijn-toponiem bewaren. Het dorp ligt aan de Dender, in de buurt van de Ancre. Misschien vloeide daar ooit een tweede tak van de Ancre in de Dender.

Ancre waterlopen in België en Frankrijk

Zijrivier...

-van de Somme (Picardië, Frankrijk),

-van de Dives (Calvados, Frankrijk),

-van de Vanne (Aube, Frankrijk),

-van de Dender (Lessen/Lessines België, zie bij Acren) (Wikipedia)

Andrinpreit plaatsnaam

Weide (preit) aan de 'rin'? Toponiem te Ghoy bij Lessen, België, bij de rivier de 'Ancre' (zie hierboven).

Audregnies plaatsnaam

Audregnies, bij Quiévrain België (Daudernies 637 Aldrineis 965 Aldrinia 965 Aldriniæ 965 Aldrineias 965, 1091, 1185 Aldrineæ 1119 Aldrineiis 1119 Aldreneis 1126): Oude Rijn? Aan de beek 'La petite Honelle en de beek 'Marion'.

We mogen niet vergeten dat bijna alle Waalse toponiemen oorspronkelijk Germaans waren en dat de Romaanse bevolking ondertussen meestal een afkeer heeft van die erfenis en er alles aan doet om dat te verdoezelen door Franse en Latijnse betekenissen uit de mouw te schudden. Wikipedia gaat daarin trouwens dikwijls in mee. Bijna nergens kunnen de betekenissen met zekerheid worden aangeduid. Wat is dan de beste hypothese? Ik durf dat niet met zekerheid te zeggen. Maar ik durf wel schrijven dat de Latijnse zekerheden evenzeer op zand zijn gebouwd dan om het even welke andere bestudeerde verklaring.

-De splitsing van mij om daar 'oud' en Rijn' in te herkennen, levert geen grotere problemen op dan bij de conventionele uitleg (Frankische naam Aider of Latijnse naam Aldrinus, met -egnie- of -ignies-, een woonplaats of 'mansio'). Jean-Jacques Jespers schrijft dan weer: Aldaro of Aldahari, waarin die 'alda' ook de betekenis van 'oud' krijgt! Waar ik in al de overgeleverde vormen een 'hari' moet ontdekken blijft een raadsel. De drie mogelijke 'uitleggen' zijn zeker aan elkaar gewaagd.

-Als we verder kijken ligt Quiévrain (zie hieronder) in de buurt. Wat meer stroomopwaarts ligt langs de rivier/beek de rue Ruinsette en aan de bron ook de rue de la frontière (Rijn als grensaanduiding?). Vandaar de vermelding.

Ekeren plaatsnaam bij Antwerpen

Uit het Indo-Europese *ak-, *agh- (uitbuigend, scherp) en 'rina' (waterloop)

Quiévrain plaatsnaam in België

Quiévrain ligt op de Honelle, zijrivier van de Haine (Caprinium 893 Caprunium 902 Cavrem 982 Caurinio 1057 de Caurinio 1057 Cauren 1089 Caurecin 1108 Cavren 1118 Cavrenh1119 Cheuranch 1144 Caureng 1144 Chiurain1148 Chiuvrain 1148 Queurein 1148 Keuuren 1157 Cheueren 1158 Chieurain 1176...)

Natuurlijk zien de Walen hier een Latijnse 'geit' in (alhoewel die 'geit' in de rij maar twee keer aanwezig is op meer dan twintig attestaties), ik zou niet anders verwachten. Qiuévrain legt men dan uit als 'le bois aux chèvres' of 'champ aux chèvres' Hoe ze uit 'rinium/inium' een bos of veld halen is mij nu even niet duidelijk...

Een andere uitleg is minstens evenwaardig, want ze zijn alle twee op hypotheses aangewezen en mijn uitleg krijgt hulp van naburige toponiemen.

ra ar suffix

-ar en -ra (vloeien, stromen...) zijn waarschijnlijk verwant met het -rijn toponiem. We zien dit in namen als: Oise Isère Ijzer...(Isara) Salbris (Salera Briva) Chabris (Caro-briva) Pontoise (Briva-Isara) Amiens (Samara Briva/ Samarobriga/ Samarobricam) rivier Ancre (Incara) (Bayard↓)

Rahin * (voor *: Zie bij bronnen) waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien)

Rain: Gaurain plaatsnaam

Toponiem te Gaurain-Ramecroix, Doornik, bij de Schelde, België

Ook: Galrem 1012 Caurinium 1057 Galren 1096 Galrein 1012 Galrain 1012 Allodium de Gaurain 1190

Rain: Jandrain plaatsnaam in België

Jandrain: Gandrinium 855 Gundrinium 855 Jandrine 1138 Jandren 1172 Jandrenc 1178 Jandrenges 1187 Jandrinc 1199 Jandrina 1240 Jaindryn 1278 Jandrin 1309

La Rance waterloop in Frankrijk

Stroomt door Bretagne (Renc, 11de eeuw, Rinctus 9de eeuw, Rentie 12de eeuw, Recem Rencem 12de eeuw) Uitgelegd op Wikipedia als 'ranzig' of als van het Keltische 'reg', arroser (bevloeien, baden). Bij Persée↓ kan het staan voor een beek of voor waterloop uit het Keltische 'rino, reno'.

Rang-du-Fliers rivier en plaatsnaam in Noord-Frankrijk

Rang' komt van 'Rin', 'Fliers' van 'vliet': Rein-Vliet/Rijn-Vliet

Rehanne * waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien) en 'enn' (rivier)

Rei Ren plaatsnaam

Toponiemen te Schulen, Herk-de-Stad, België

Reie (Rei Rogia) waterloop

Volgens Wikipedia van het Keltische Rogia, heilig water. De bron lag tussen Waardamme (nu Waardammebeek) en Torhout en de monding lag in een getijdengeul aan de Noordzee ergens tussen Blankenberge en Zeebrugge, België. De Reien zijn kanaaltjes in Brugge die genoemd zijn naar de Reie.

Reinfeld plaatsnaam in Duitsland

Aan de Trave

Reye (Reies, Reiz) toponiem.

In Waremme, België

Rein: Reingaucamp plaatsnaam

Toponiem te Elleselles, Elzele, België

Misschien verwante, toponiemen: À Aurinsart, Camp de Ronsart, Rigaufosse

Reine: La Basse à l’Reine plaatsnaam

Aan de Maas te Bouge (van Burg, Burge, Burges, Bruges) bij Namen, België

Ook: la Fosse aux Reines, Fosse à l’Arreine

Reinelmi plaatsnaam bij Diksmuide, België

Oudekapelle: Domini Reinelmi Capelle 1222 Renelmi Capella 1250

Rena Rhena Vallée-Rhena plaatsnaam in België

Gehucht van Lantin, bij Luik aan de Maas

Rena te Grâce-Hollogne, bij Luik aan de Maas

Rena Renalde te Montegnée, bij Luik aan de Maas

Rena te Grâce-Berleur, bij Luik aan de Maas

Renack (Rognack) te Flémalle-Grande, bij Luik aan de Maas

Renamont Renaumont, Rennamont, Rennaumont, Renuamont te Tillet, Sainte-Ode

Renaison * waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien)

Renaville plaatsnaam

Aan de Ourthe te Comblain-au-Pont, Luik (Belgische familienamen↓)

Rendries plaatsnaam in België

Toponiem te Herne in de buurt van de rivier de Mark.

Renelle waterloop in Frankrijk

Beek die in de Seine uitmondt in de buurt van Rouen. Ook de Robec wordt genoemd.

In de 8ste eeuw was er een bisschop met de naam Rainlandus. (Atsma↓)

Renescure plaatsnaam in Frankrijk

Reinguenescura 1096 (Dewitte↓) Renescure 1159 (Mannier↓)

Wordt uitgelegd als ring + win (vriend) + schuur. Bij Dewitte wordt de naam als volgt gesplitst: Rein-guenscura. Kan het 'Morbeque' toponiem hier een rol spelen? De beek naar de moeren van Saint-Omer waar ook een 'Reninghe' vertrekt richting zee... (Kan dit hier duiden op Morinen aan de Rhenus?)

Reng Grand-Reng plaatsnaam in België

Varianten: Hrinium 779 Ren 897 Villa Ren 947 in uilla Rinio 10de eeuw Rench 1122, Granrin 1191

Renhem toponiem

Plaatsnaam te Utrecht (Hrenhem, Renen uit 'hraini-haima': rein-heim)

Reningelst plaatsnaam in België

Rinigelles 1107 Riniggellis 1112 Rinichels 1119 Rinegels, Rinigels...

Omstreeks 1170 wordt Reningelst vermeld als 'Riningelles' (rinno-inga-elle, kleine (groep) afstammelingen van Rinnobewoners?) Sint-Vedastuskerk.

Reninge plaatsnaam in België

Rinenga 877 Rininge 1085, Reining, Reiningen, Reninghen, Rinenges

Reninge Reningue Reninghe waterloop in Frans-Vlaanderen (Frankrijk)

In de moerassen (La Meere) van Saint-Omer, synoniem of parallel met Aa (Agniona) en oude Aa?

De nu verdwenen 'Ysel' (rivier met een 'overdracht') lag aan de andere kant van het 'Meer'. 'La Meere' stond voor een rivierengebied met verschillende meren (groot meer, klein meer, alle meren tot aan de kust... Derville↓)

De Reninge, bekend als de oude rivier, was en is de grens tussen Vlaanderen en Artesië. (La Reningue faisait d'ailleurs la frontière de la Flandre et de l'Artois, comme encore des deux départements) (Derville↓) Hier kunnen we een Reninge-mond hebben! (Kan dit hier duiden op Morinen aan de Rhenus?)

Renipont Renival plaatsnamen in België

Plaatsnamen aan de rivier de Lasne, te Lasne

Renissart bos, plaatsnaam en rivier in België

Te Arquennes bij Charleroi, in het gehucht 'La Ronce'. Gysseling haalt 'Reinir-sart' uit de persoonsnaam 'Raginhari'... Ook te Nijvel bestaat een 'Renisart'.

Zitten hier eenzelfde soort toponiemen als rond Ronse?

Renisse plaatsnaam in België

Gehucht aan de rivier de Mehaigne, te Mehaigne, Eghezée. Renesse in Nederland kan een verwante naam zijn. Toch maak ik voor de twee namen hier wat voorbehoud, omdat bij een rivier ook een -nesse toponiem een rol kan spelen. (Zie bij -nez toponiemen)

Renlies Renslies plaatsnaam in België

In Thuin. Gysseling haalt 'Rens' uit Hringilo.

Rinwez ligt ook in de buurt. Over de Franse grens bij Rocroi ligt ook nog een Renwez. Hier volgens Gysseling van een persoonsnaam Radingus of Renco. Maar we zitten toch met een 'wez' (wad) en met de oudste vormen (Ran Ranco Ren Rien) die dichter bij 'Rijn' en 'Rijnke' staan dan de persoonsnamen.

Renne plaatsnaam in België

Aan de Ourthe te Hamoir. Andere toponiemen in de buurt: Bois de Renne, Ruisseau de Renale, chateau de Renal

Renne plaatsnaam in België

Plaatsnaam aan de Mandel te Izegem

Rumbeke in de buurt werd in 1143 als 'Runbecche' geschreven. Trouwens voor een 'b' hoor je altijd 'm', nooit 'n' (assimilatieregel). In dezelfde buurt ligt in Oekene, Roeselare de 'Rennevoordestraat' (Die Renne moet dus een zekere breedte hebben gehad.)

Renne waterloop in Frankrijk

De Renne (20,1 km) is een Franse rivier in het westen van het departement Haute-Marne. Het is een zijrivier van de Aujon, die uitmondt in de Aube en daarna in de Seine. Rennepont is een gehucht aan de Renne.

Renne waterloop in Nederland

Deze beek van behoorlijke lengte stroomt voor een groot gedeelte en op korte afstand parallel aan de Nette om er ten zuiden van Wachtendonk in uit te monden. De Nette mondt ten noorden van Wachtendonk uit in de Niers die op haar beurt weer uitmondt in de Maas bij Gennep. De (Kleine) Renne behoort dus tot het stroomgebied van de Maas. (Dagobert op nifterlaca)

Renneberg plaatsnaam in België

Reinesberga 1117 (Erps-Kwerps)

Renneborg (Klein Renneborg) plaatsnaam in Nederland

Gehucht van 'Vlagtwedde' in Groningen. Renneborg ligt nu aan de Ruiten-Aa.

Gelegen aan de (verdwenen) beek de Renne (van rinnen, stromen).

Rennes plaatsnaam in Frankrijk

De hoofdstad van Bretagne. De oudste naam van de stad had te maken met water: Condate (samenvloeiing van de Ille en de Vilaine). Heel haar bestaan heeft Rennes al moeten strijden tegen het water. Rennes komt officieel van een Gallische volksstam 'De Redones'. Julius Caesar overwon hen in 57 v.Chr. Redones is officieel Gallisch voor red- (te paard of met de strijdwagen rijden), voor mij is het verwant met het Germaanse 'rijden'. De naam Rennes (Renes) komt voor vanaf de 13de eeuw. Is een rijn-toponiem als opvolger voor 'condate' hier niet veel logischer? De 'Gallische' naam was Renn en Resnn, de Bretoense was Roazon, Roaon en Roën. Voor mij is Redones meer de naam van het volk dat in Condate woonde. Ik wil de relatie van de naam 'condate' (samen vloeien) en het vele water waar de stad eeuwen moest tegen vechten, aanduiden als een duidelijk signaal dat *rei hier kan passen. Ik stel dus niet: *rei- → … → Redones → Rennes En ik stel dus niet: *rei- → … → Rhenus → Rijn. Ik bestudeer de omgeving en de geschiedenis van een bepaalde plaats en probeer de meest logische verklaring op te bouwen, die voor mij maar zo lang standhoudt tot er iets beter uit de bus komt. Als de stad spreekt over een historische strijd tegen het wassende water, over 'overal water', 'overstromen', 'samenvloeien'...dan denk ik dat Rennes als rijn-toponiem (vloeien) mag worden bestudeerd.

Rennes-en-Grenouilles plaatsnaam in Frankrijk

Is een gemeente in het departement Mayenne, regio Pays de la Loire. Door het dorpje stromen twee beken die in de Mayenne uitmonden: 'Ruisseau du vieil Étang' en de 'Ruisseau de la Flandrière' (!). Zijn 'Flandrière' en 'Rennes' meegebrachte toponiemen?

Rennes-le-Château plaatsnaam in Frankrijk

Is een klein plaatsje in de Pyreneeën, regio Languedoc-Roussillon. In de vroege Middeleeuwen bekend als 'Rhedae', naar de Keltische stam van de Redones die er woonden. Aan het begin van de 5de eeuw maakten de Visigoten van Alarik II Rhedae tot de hoofdstad van één van hun koninkrijkjes, Septimanië. Rennes-les-Bains is een buurgemeente.

Rennes-sur-Loue (Resnes) plaatsnaam in Frankrijk

Is een gemeente in het departement Doubs, regio Franche-Comté, die ligt aan de samenvloeiing van de Loue en de Furieuse.

Renon * waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien)

Renory plaatsnaam in België

Renory: plaatsnaam langs de Maas te Luik

Reynbeek waterloop

Reinbeek is een vaker voorkomende beek die soms dienst doet als grens, meestal op een nu onbekende plaats. Er zijn wel een Rijnbeek te Venlo, en een Rijnbeek te Geleen. (Zie ook vorig punt)

Uit 'nifterlaca': De Rijnbeek bij Venlo ('t Rienke) is misschien wel een ‘modern’ rijn-toponiem. Het is een gegraven beek uit de 17e eeuw. Of er (misschien gedeeltelijk) al sprake was van een natuurlijke beek kan men niet zo snel ontdekken. De Rijn-naam lijkt mij gekozen te zijn vanwege de voorgenomen verbinding met de Rijn (Fossa Eugeniana), die er uiteindelijk nooit gekomen is.

Rheine plaatsnaam in Duitsland

Aan de Ems

Rhen plaatsnaam in Duitsland

Aan de Elbe

Rhenoy plaatsnaam in Nederland

Een dorp in de provincie Gelderland, aan de Linge tussen Geldermalsen en Leerdam. Rhenoy is waarschijnlijk afgeleid van Rhenus, Rijn, voor het eerst genoemd in 1129.

Rhin Le Rhin plaatsnaam in België

Toponiem te Hodimont

Rhin plaatsnaam in België

Toponiem te Aywaille

Rhins Reins waterloop in Frankrijk

Is een Franse rivier die stroomt door de departementen van de Rhône en de Loire in de regio Rhône-Alpes, een zijrivier van de Loire met bron in Ranchal en monding in Roanne. Een zijrivier heet de 'Gand'.

Rhisnes plaatsnaam in België

Toponiem te La Bruyère: Raines 1211 Renes 1229 Rennes1229 Reines 1234 Rinnes 1265 Rynnes 1265 Rines 1294 Rynez 1497, 1553 Rinnis 1558 Rynes 1558 Rhine, Rhisne, Rinne. Van het Germaanse 'rinna', waterloop.

Rhodon * Rodanus, waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien) en 'danu' (moedig, fier)

Rhone Ronne, waterloop in Frankrijk

Een rivier in de Eure-et-Loir, regio Perche. Het is een zijrivier van de Huisne die uitmondt in de Loire via de Sarthe en de Maine.

Rhône * waterloop in Frankrijk

Rodanus, van 'renos' (vloeien) of rod (rivier), zelfde oorsprong, en danu (hardi, fier). In de 14de eeuw was de Rhône de grens tussen het Franse koninkrijk en het Duitse keizerrijk. Van Lyon tot Avignon gebruikten de schippers de naam 'Riaume' voor de rechteroever, en Empi voor de linkeroever.

Rhonelle rivier in Frankrijk (alleen op de Franse Wikipedia één enkele keer: Rhônelle)

Een rivier in het Scheldebekken te Écaillon, in het bos van Mormal tot in de Schelde te Valenciennes (30 km).

Rhonelle* komt van 'renos' (vloeien) of 'rod' (rivier), zelfde oorsprong

Rhônne * waterloop in Frankrijk

Van 'renos' (vloeien) of 'rod' (rivier), zelfde oorsprong

Rien: Wide Rien Wiede Rien hydroniem in Nederland

Een meer dat deel uitmaakt van de Friese meren.

Rien Rin Rijn toponiemen in Nederland

Concentratie van rijn-toponiemen rond het Tjeukemeer in Friesland (nifterlaca):

-Rintjegracht (Rintsjesgrêft), ten noordwesten van Lemmer

-Lemsterrijn (Lemster Rien), van Lemmer naar het Tjeukemeer

-Scharsterrijn (Skarster Rien) van Tjeukemeer (Oldeouwer) naar Langweerder Wielen (Boornzwaag) De Scharsterrijn is nu een kanaal, maar of dat altijd zo geweest is?

-Die Rijn, is op deze kaart uit 1618 nog te volgen van Lemmer tot aan Joure, met op het gedeelte van de huidige Scharsterrijn ‘die Nye Rijn’ naast ‘die Olde Rijn’.

Riencourt Riincourt Reincurt plaatsnaam in Frankrijk (Amiens)

Met:

Riencourt-lès- Bapaume bij de Somme

Riencourt-lès-Bapaume: plaatsnaam (Reincurt Reincurth) bij Bapaume, niet zo ver van de Somme

Riencourt-lès-Cagnicourt

Riencourt-lès-Cagnicourt: plaatsnaam (Rincourt Reincurt Riencort) Arras

Rienne plaatsnaam in België

Riennes 1139 Renne 1473 Rynez 1497 Rennes 15de eeuw

Rijnrode Reynrode plaatsnaam in België

Gehuchten van Assent, Bekkevoort

Rijnrode (Renhrode) plaatsnaam in België

Te Loksbergen, Limburg

Hun streekmuseum heet 'De Reinvoart'.

Rijntjesdijk toponiem in Nederland

Bij de Nieuwe Aa te Vlierden

Rijnzaterwoude plaatsnaam in Nederland

Rinsaterwald Rinsateruualt Rinsatrewalt

Rillaar plaatsnaam in België

Aan de Demer. Men laat het uit 'Riet-laar' komen, maar de oudste attestatie bij Gysseling geeft ons 'Rienlar'

Rinbroek plaatsnaam in België

Gehucht van Eine bij Oudenaarde, langs de Schelde

Rinburnen hydroniem in Duitsland

Bron in Silwingen

Rincheval plaatsnaam in België

Gehucht van Chièvres

Onder voorbehoud, tot genoeg info gevonden is om 'Rijnke' (Rijntje) uit te sluiten.

Rinchon Ruincette Ruinsette plaatsnamen in België

Gehuchten van Erquennes
Onder voorbehoud.

Rinchon plaatsnaam België

Gehucht van Blaugis
Onder voorbehoud, tot genoeg info gevonden is om 'Rijneken' (Rijntje) uit te sluiten.

Rinheim plaatsnaam in Duitsland of Luxemburg

Onbekende plaatsnaam bij Trier (Gysseling)

Rinnegom plaatsnaam in Nederland

Woonplaats te Egmond. (Belgische familienamen↓)

Rino plaatsnaam in België

Gehuchten in Clavier: Alterino (In uilla ) Aterino, Atrin, Atterino, Attrin

Roanne * waterloop in Frankrijk

Rodanus, van 'renos' (vloeien) of 'rod' (rivier), zelfde oorsprong

De stad Roanne aan de Loire heeft dezelfde etymologie.

Rône À Rône plaatsnaam in België

Toponiem te Villers-la-Bonne-Eau

Ronne Frans: Rhosnes waterloop in België

Een zijrivier (beek) van de Schelde in Henegouwen (23,7 km). De bron ligt in Pironche en vloeit in de Schelde te Schalafie, ten noorden van Escanaffles. Bij de monding bevindt zich een toponiem 'Ronnemont'.

De stad Ronse (Renaix) zou haar naam te danken hebben aan de Ronne (vestiging aan de Ronne). In Mons (Hensies) bestaat het toponiem 'Ronel' en te Flawinne bij Namen : Ronet (Rone).

In de buurt van Doornik liggen nog volgende toponiemen langs de Schelde: Hérinnes, Cavrinnes en La Garenne, een straat naast de Schelde bij Pecq

Ronse Renaix plaatsnaam in België

De stad Ronse (Renaix) kan haar naam te danken hebben aan de Ronne (vestiging aan de Ronne). In Ronse bestaat het toponiem 'Rijn'. Het toponiem 'Durenne' ('étang de la Durenne' en Rue Durenne) ligt aan de Sint-Martensbeek bij een Martinsart (Martensrode). Durenne schrijft men hier in het Vlaams als Deurne? (Zie ook Ryen.)

Yves de lessines (SEMafoor 4,3 p 32) schrijft dat 'pir rennees' in het Picardisch een 'harde weg naar Ronse/Renaix' betekent. Niet te verwarren met de Pyreneeën dus.

Ryen Rijen Rien Ruien plaatsnaam in België

't Landt van Ryen bij Deurne, Antwerpen (Voor 'Deurne', zie ook bij 'Ronse'.) Is Antwerpen ook niet een 'ruien'stad? Denk aan Suikerrui, Kaasrui, Boterrui... Gysseling omschrijft de Antwerpse gouw als 'Rien', in pago Renensium, met verwijzing naar een -rijn toponiem voor de Schelde.

Solre-le-Château Solrinnes (Sorrennes) plaatsnamen in Frankrijk

De rivier de 'Solre' stroomt door Solre-le-Château en Solrinnes

Tringue rivier in Frankrijk

La Grande Tringue een stroompje in de Pas-de-Calais, dat uitmondt in de delta van de 'Canche' bij Etaples. In de buurt is ook een 'Petite Tringue'.

Van 'Rijn', of 'drinken':

Rijn: Het was hier eertijds een Vlaamse streek, dus een diminutief van 'Rijn' kan zeker: stroompje, riviertje of Rijntje: Rinneke, 't Rinke, geëvolueerd naar Trinque/Tringue.

Drinken:

Rabelais: ...qui feirent diables de humer her tringue tringue...

Trinquer komt van het Vlaamse 'drinken'. In de 12de eeuw gebruikt 'Benoist' in 'les Ducs de Normandie' nog het woordje 'drinquer'. Dat betekende daar 'drinken' en is later als 'trinquer' overgenomen in het Frans terwijl het langzaam verschoven is van betekenis naar 'een glas heffen op'. Voor mij gaat 'drinken' ook over 'vloeien'... Etymologiebank.nl zegt bij 'drinken': Een herkomst valt nauwelijks te geven. Geen enkele etymologische uitleg voldoet. Mag ik het aandurven om een kleine hint te geven en over een 'mogelijk' verband met 'vloeien' te spreken?

...

Besluit

De bedoeling van de lijst was om aan te tonen dat een rijn-toponiem niet uitzonderlijk is of was in (West)Europa en zelfs verder in de wereld. De gevonden namen zijn allemaal terug te vinden op kaarten en in boeken, zodat ze traceerbaar zijn.

Het was niet de bedoeling om de grote Rijn van zijn voetstuk te halen. Er is op beide oevers van die Rijn heel wat geschiedenis gebeurd. Het is wel een waarschuwing dat we niet alle geschiedkundige gebeurtenissen direct op die grote Rijn mogen plakken. Veel van wat is gebeurd, kan zich ook hebben afgespeeld in de buurt van een ander rijn-toponiem...

Mijn besluit is voorwaardelijk: Rhenus = Rijn, maar niet altijd.

 

 


 

Bronnen:

*ter informatie, want de uitleg komt uit de niet te controleren webstek:

http://crehangec.free.fr/rivos.htm#r

-Atsma, Hartmut, La Neustrie, les pays au nord de la Loire de 650 à 850; colloque historique international, Bd.: 2, Sigmaringen, (1989)

-Bayard Didier, Massy Jean Luc, Chapitre. II Aux origines de la ville. In: Revue archéologique de Picardie. Numéro spécial 2, 1983. Amiens romain. Samarobriva Ambianorum p 29-48. Op:

http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/pica_12726117_1983_hos_2_1_3102

-Belgische familienamen:

Vroonen Eugène, Dictionnaire étymologique des noms de famille de Belgique II, uitgeverij Dessart

Debrabandere Frans, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, herziene uitgave 2003

Germain Jean, Herbillon Jules, Dictionnaire des noms de famille en Wallonie et à Bruxelles, uitgeverij Racine 2007

-Brutsaert Emmanuel, Namen, erfgoedbibliotheek van de Belgische gemeenten, uitgeverij Lannoo Tielt 2011

-Bruzen de La Martinière Antoine-Augustin , Le Grand dictionnaire géographique et critique, Den Haag 1737

-Derville Alain, Le marais de Saint-Omer. In: Actes des congrès de la Société des historiens médiévistes de l'enseignement supérieur public. 10e congrès, Lille, 1979. pp. 73-93.

-Dewitte Charles Joseph en Daniel Haigneré, Les chartes de Saint-Bertin d'apres le Grand cartulaire de Charles-Joseph Dewitte, Uitgever H. d'Homont, Saint-Omer 1886-99.

-http://www.notrebelgique.be/fr/index.php?nv=1

-Gysseling Maurits, Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland vóór 1226 (1960, via internet)

Gysseling haalt toch wel veel (dezelfde) persoonsnamen aan als oorsprong van iets.

-INL:http://www.inl.nl/

-Jespers Jean-Jacques, Dictionnaire des noms de lieux en Wallonie et à Bruxelles Uitgeverij Lannoo 2004

-Mannier Eugène, Études étymologiques, historiques et comparatives sur les noms des villes, bourgs et villages du Département du Nord, Parijs, uitgeverij Auguste Aubry, 1861

-Nôtre Belgique: http://www.notrebelgique.be/fr/index.php?nv=24

-Persée:

http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/articl/abpo_0003391x_1959_num_66_4_2091

-Plaatsnamen opgezocht met 'Google Maps', 'via Michelin' en 'Mappy'.

-Rhinebeck:http://flemishamerican.blogspot.be/

-SEMafoor 13,4 p 49 voor Plinius en Ravenna

-van Overstraeten J, de Nederlanden in Frankrijk, drukkerij Lannoo Tielt 1969

-Wikipedia (vooral bij de namen)

-www.nifterlaca.nl, bij de discussie: 'Semafoor Februari 2014 met genoegen gelezen'.

-Ekeren: Van Osta Ward, De plaatsnaam Ekeren

 

'