Een mozaïekje in Duitsland


Oudste tijden in Vlaanderen

Liederik, 792-836 (?) staat in veel geschiedenisboeken vermeld als de eerste gouverneur (1) van de 'pagus flandrensis'. Hij was volgens de overleveringen gehuwd met Rithilde, zuster van de Frankische koning Dagobert (711-715). Men laat hem geboren worden in de buurt van Laon en sterven in Harelbeke. Samen met  Karel de Grote bestreed hij de Saksen en zegevierde na een felle kamp over de krijgers van de Saks Widukind of Wittekind (743-807). Karel de Grote gaf zijn leenman een groep krijgsgevangen Saksen om ze (volgens Wikipedia) in te burgeren in hun nieuwe vaderland langs de boorden van de Leie. (3) Onze oudste vertegenwoordigers waren 'waldheren', gekozen heren of gouverneurs. (geen woudheren of forestiers) Zij horen in dezelfde categorie thuis als andere Germaanse heersers die door hun volk werden verkozen (gewald) en die hun volk bestuurden (walden). Liederik wordt vermeld als graaf van Harelbeke, maar het is niet zeker of hij een  historisch figuur is, dan wel een latere 'uitvinding' ter meerdere ere en glorie van de start van de geschiedenis van Vlaanderen. In eigentijdse documenten wordt hij niet vermeld. Maar in de latere middeleeuwen beschouwde men hem als de voorouder van Boudewijn I van Vlaanderen. De veertiende eeuwse Jan Iperius, abt van de Sint-Bertijnsabdij van Sint-Omaars, schrijft in zijn 'Chronica monasterii Sancti Bertini' over Liederik van Harelbeke 'Hic arma detulit auri et lazuri distincta pyramidibus in umbonis centro scuto rubeo iunctis. Ipse est stipes et radix a quo Flandriae comites processerunt, qui omnes hec armorum detulerunt usque ad Philippum, qui aurum cum nigro leone sua probitate conquisivit (4) (Dit wapen toonde verschillende gouden en lazuren piramides samenkomend in een rood hartschild. Al de graven van Vlaanderen droegen dit wapen tot aan Filips van de Elzas, die een zwarte leeuw op goud veroverde.)

 

                                            

Reconstructietekeningen van de verdwenen grafsteen en wapenschilden van Willem Clito te Sint-Omaars (5).

 

 

Olivier De Wree (5, p 10-11) gelooft niet in het historisch karakter van het oude Vlaamse schild. Het wapenschild op het graf van Willem Clito  herkent hij als het wapen van de Sint-Bertijnsabdij zelf. Hij omschrijft enkele Vlaamse wapens die hij zag (o.a. in Rijsel, Brugge, Eenham, Kortrijk ...) en merkt dat de stralen verschillend zijn ingedeeld, in 6,7 of 8 dubbele stralen van goud en lazuur. Hij vermeldt er bij dat de kinderen van Liederik de kleuren goud en grijs gebruikten. Door al die verschillende versies te zien, besluit hij dat zo'n wapen waarschijnlijk niet historisch was.Volgens Warlop (19) zou Iperius het wapen hebben uitgedacht maar werd het wel aanvaard in heraldische kringen. Rond 1370 neemt Gelre het op in zijn wapenboek. Men beeldt het wapen af op de gerestaureerde graftombe van Boudewijn V en op de muren van de gravenkapel te Kortrijk.




p010065-002243.jpg
Teruggevonden versies (13)  van het Vlaamse schild op internet:     
Omschrijving: Gegeerd in tien/acht/twaalf/zestien (enz...?) stukken van lazuur en goud met een hartschild van keel.
West-Vlaanderen heeft het nu nog in zijn wapenschild, samen met de bekende 'Vlaamse Leeuw'. 

Saksenland

Volgens mij gebeurde het mengen van de Saksen vanuit Normandisch en Picardisch Saksenland en ging het niet alleen richting Vlaanderen, maar vooral richting Duitsland, waar heel lang geleden de Saksen misschien vandaan kwamen (14). Nadat Karel de Grote de Saksische opstand had neergeslagen en de Saksische leider Widukind in het jaar 785 was gedoopt, kreeg Willehad de mogelijkheid om zijn missiewerk uit te breiden naar het nieuwe Saksenland. en werd hij in Worms tot bisschop gewijd. Zijn diocees werd een Saksisch-Fries gebied aan de Wezer. Met Karel de Grote zouden dus veel Saksen weer in 'Duitsland' aankomen, gedwongen. Voor de tiende eeuw werd in Duitse teksten niet over Saksen geschreven. Daarom durf ik de kronieken die schrijven over 797 en later anders interpreteren: Karel overwinterde in Herstal en wilde een gelijke behandeling tussen Franken en Saksen in een streek waar altijd opstand dreigde. Hij nam herrieschoppende Saksen gevangen en verving ze door vrije Franken om verdere onlusten te vermijden. Hij trachtte door gedwongen dopen de Saksen in het Frankische rijk te integreren. Hij deporteerde daarbij ook koppige Saksen naar o.a. 'Noord-Duitsland'. Duitsland omschrijft dit als een herbevolken van een bestaand Saksenland. Zo werden Saksische gebieden tussen de Rijn en de Elbe aan Karels rijk toegevoegd tijdens zijn regering. Het is ook zo dat de taal (Nederduits) in die gebieden tot op vandaag de dag nog altijd goed te begrijpen is voor een niet gespecialiseerde (West-)Vlaming. In de winter van 797-798 sloeg Karel de Grote bv. zijn 'legerkamp' op in Herstelle (klein legerkamp), net bij de Wezer. Het landschap bij de Wezer herinnerde hem waarschijnlijk aan zijn thuis in Heristal (Herstal, legerkamp aan de Maas) vandaar 'Heristal Saxonicum'. Het 'Herstelle van de Saksen' was een kleine nederzetting in de buurt van wat nu nog 'Burgfelsen' heet. Het kamp lag waarschijnlijk waar zich nu het klooster en het kasteel bevinden.(2) Als dat een meegebracht toponiem was, kan de riviernaam dat ook zijn geweest. Van de Wisera (Oise) waar de oude Saksen zaten tot de Duitse Weser/Wezer lijkt hier mogelijk. 

'Herstelle van de Saksen': Had hij Saksen mee die zich daar met hun naam hebben moeten settelen? Bij nader onderzoek vindt men verschillende toponiemen met eenzelfde oorsprong als in de Zuidelijke Nederlanden. Bv.: Corbie-Corbie Ditfurt-Dietvoort (15) Hanenkamp-Hanekamp Oldenburg-Oudenburg Rosendal-Rosendael Sandgate-Sangatte Stade-Staden Stapel-Etaple Steenkark-Steenkerke...

De neef van Karel de Grote, Adalhart van Huise, monnik in de abdij van Corbie aan de Somme, bracht bij het stichten van een nieuwe abdij aan de Weser/Wezer in 816 ook de naam mee van zijn abdij. (niet omgekeerd!) Hij stichtte 'Corbeia Nova', nieuw Corbie, later beter gekend als Corvey. Ansgarius (Anscharius, negende eeuw) apostel van het Noorden, maar afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden, werd bv. monnik in het oude Corbie (Picardië) en het nieuwe Corbie (Westfalen). In het West-Vlaamse Torhout schreef zijn opvolger Rembertus, zijn hagiografie.

De eerste oosterse, 'Duitse' Saksische koning komt trouwens pas na het tijdperk van Karel de Grote: koning Hendrik I (876-936) die met Mathilde trouwde. Die Saksen hadden zich in die negende eeuw meer en meer ingespannen om de macht te veroveren in deze gebieden. Koningin Mathildes ouders waren de West-Saksische graaf Diederik en Reinhilde, van Friese en 'Deense' afkomst. Zoon Otto I trouwt met een Westerse prinses: de Engelse Editha van Wessex, de halfzuster van de Angelsaksische koning Aethelstan. Liudolf, 806-866 (?) wordt vanaf 840 vermeld als graaf in Saksen. Vanaf 850 wordt hij ook genoemd als hertog van de Oost-Saksen (dux orientalis Saxonum) Waar lag West-Saksen?

Noord-Duits Saksenland

Stade ligt in het 'Oude Land' van de Saksen. Die naam werd gebruikt door kolonisten uit de Nederlanden die zich hier kwamen vestigen, volgens de overleveringen in de 12e eeuw. Moerassen werden toen aangepakt om er landbouwgrond van te maken, o.a. door sluizen en dijken aan te leggen. Waar al bewoning en landbouw aanwezig was, werd het 'Oude Land' genoemd. Het 'Nieuwe Land' moest toen nog worden bewerkt. Bij het water kwamen havens om handel te drijven. De kolonisten uit de Nederlanden werden waarschijnlijk 'aangetrokken' door de graaf van Stade en later door Hendrik de Leeuw.

Het voorbeeld 'Staden'

-In Vlaanderen:
Staden ligt in Vlaanderens Saksengebied  en is volgens de gemeente zelf als woonplaats ontstaan aan de Loobeek/Luikebeek. Het lag in een bosrijk gebied en hing in de middeleeuwen af van de Zale van Ieper en voor een klein gedeelte van het Brugse Vrije. 
De heerlykheyd van Staden behoorde voortyds toe aen het stamhuys van dien naem. In de diploma van Philippus van den Elzas van t jaer 1187 toen deze parochie haer gemeenteregt kreeg word er van eenen Isaac van Staden melding gemaekt. (11) 
De schrijfwijze en betekenis van de naam: 1115 Staten, 1127 Stathan, 1149 Stades, 1185 Staden en de naam betekent wellicht "nederzetting" of "woonplaats". (6) Debrabandere (7) schrijft: 1115 Stathen, 1183 Staden, 1552 van Staen, 1641 Staden alias Staen 1818 Staden. Hij laat het woord komen uit het Germaans *statha, Middelnederlands 'stade', oever, aanlegplaats. Volgens hem is het verwant met het Duits 'Gestade' en het Oudhoogduits 'stade'.


Staden, verdwenen kasteel  dat oorspronkelijk rond 1100 werd gebouwd. (postkaart)
 
-In Duitsland:
Door 'Sassen' (Saksen uit het westen) gesticht, ontwikkelde Stade zich tot een versterkt oord met een kleine haven. 'Stadingi' waren een volk dat afkomstig was van de 'Friezlanders'(16), waarschijnlijk mensen uit Frisia tussen de Schelde en de Seine (14 p 39).  Er is ooit een kasteel gebouwd, dat echter al in het begin van de 9e eeuw na Christus niet meer bestaat. Het voormalige Stade verplaatste zich naar het noordoosten en bevond zich in de buurt van een oude Elbe-arm. In 994 werd Stade door Vikingen geplunderd. In dat jaar werd de stad voor de eerste maal vermeld als 'Stethu'. Na het uitsterven van de graven van Stade (17) verviel de stad aan Hendrik de Leeuw. In 1209 kreeg Stade zijn stadsrechten. Het stadswapen had eerst drie torens, maar veranderde vlug in een sleutel op blauwe achtergrond. (10) Stade bleef een belangrijke marktplaats die kon wedijveren met Hamburg. Handelsprivileges verbonden de stad met Lüneburg, Celle en Braunschweig.(8)
Gevonden schrijfwijzen: Stethu, Stade, Stada, Stadium, Staden, Staade.
 
 
Stade in 1492 (9)

De twee toponiemen hebben een verwante naam, verwante toponiemen in de buurt en een verwante geschiedenis. Zij kregen in 1187/1209 gemeente- of stadsrechten.  Het Duitse Stade werd een stuk belangrijker in de geschiedenis dan het Vlaamse Staden (18).
De twee plaatsen zijn door mij samengevoegd om de lijn Vlaanderen-Saksen te beklemtonen (12). Kunnen er met die vermoede immigraties ook sporen worden teruggevonden van de streek van herkomst?


De 'Schwedenschanze' en de 'Burgwall' in het Ohle dörp (20)

De 'Schwedenschanze'
Archeologen die in 2010 een gebied bij Stade onderzochten, waren vooral geïnteresseerd in het bestuderen van oeverconstructies van een gevonden burgwal bij de rivier. Ze vonden er goed bewaarde eikenhouten bolwerken, wat sterk wijst op een vroege havenuitbouw. Dendrochronologische studies tonen aan dat de vestiging van de zevende tot de tiende eeuw werd gebruikt. Dit maakt de plaats tot de oudste 'burg' tussen de Rijn en de Elbe. De burg werd door Saksen gebouwd ten tijde van Karel de Grote. Deze vroegmiddeleeuwse site is ouder dan de eerste nederzettingen van Stade zelf, maar kan een voorloper van het latere Stade zijn geweest. 


Opgravingen van de  Schwedenschanze (20)
 
 
Burgwal 'Ohle Dörp' (oude dorp)
In 2009 groeven archeologen een tot dan toe onbekend vestingwerk (70 op 90 meter) op. Ze vonden een wal op 450 meter ten zuiden van de 'Schwedenschanze', rechtstreeks aan de rivier en  strategisch gelegen op een hoogte. Analyses van luchtfoto's en historische kaarten lieten een weg vermoeden tussen de twee gebieden. Opgravingen in het voorjaar van 2010 leverden een concreet bewijs van het bestaan van een wal in Ohle Dörp. Hij bestond uit gras en was vergelijkbaar met de constructie van de 'Schwedenschanze'-wal. De wal van 'Ohle Dörp' was ook vroegmiddeleeuws, maar leek voor de archeologen iets jonger dan de andere opgraving. De meest opvallende vondst was een grauwgele mozaïekparel. Hij is gemaakt van opaak glas en men ziet direct een rood 'hart' met zwartgrijze stralen. Het sieraad werd door de archeologen gedateerd tussen 750-850 na Chr.
 
 

mozaïekparel (20)
 
Mogen we bij die vondst een aantal opmerkingen noteren?
-De Vlaamse Liederik kreeg na zijn overwinning op Widukind de opdracht om Saksen te settelen.
-De Saksen hebben het gebied gekoloniseerd vanuit de Nederlanden (Vlaanderen).
-Het mozaïek is zonder bochtenwerk direct te herkennen als het oude Vlaamse wapen, waarvan Dewree beweerde dat de vroege kleuren geel (goud) en grijs waren, wat hier het geval is. Ik zie de vorm van een schild. Dat schild is goud (witgeel) en donker (zwartgrijs of nachtblauw) gegeerd in acht dubbele stralen, zoals de derde versie van het Vlaamse schild, met een hartschild van keel. In de buurt van Stade is dus een mozaïekje gevonden dat vragen oproept, omdat het volgens mij eindelijk een historisch bewijs levert waar de oude versie het wapenschild van Vlaanderen op te zien is.
 
 
Er bestaat nog een ander Staden in Duitsland, met hieronder wat informatie:
Staden (Florstadt) werd voor het eerst genoemd in 1156, toen de edelman Wortwin (Ortwin?) de burg van het klooster van Fulda in leen kreeg. In 1233 was de burcht eigendom van Gerlach van Büdingen en zijn familie en van Heinrich en Gerlach van Isenburg. Met het uitsterven van de Büdingen kwam alles in het bezit van het Isenburg-Limburg huis. Johann I van Limburg verwierf in 1304 de stadsrechten. Vandaag is Staden een deelgemeente van Florstadt, waarmee het Vlaamse Staden is verbroederd. (Wikipedia op http://de.wikipedia.org/wiki/Burg_Staden#cite_ref-1  januari 2015)
 
Staden Florstadt 1627.jpg
Staden (Florstadt) in 1627
 


1. Forestier is een foute vertaling, zie: http://laaglandsinfo.jouwweb.be/normandia bij 'gevarieerde verhalen'.
2. Herstelle, op: http://www.herstelle.de/Karl_der_Grosse/karl_der_grosse.html 
3. Wikipedia, bij Liederik
4. Op: http://blog.seniorennet.be/heraldiek/ 
5. De Wree Olivier, Vossius Lambertus, Les seaux des comtes de Flandre et inscriptions des chartes drukkerij Iean Baptiste & Lucas vanden Kerchove, Brugge 1641 (Google eBoek)
6. Op: http://www.staden.be/WWW/gemeente/onzegemeente/historiek.html 
7. Debrabandere F, e. a. De Vlaamse gemeentenamen, Davidsfonds 2010
8. Op: http://infoportal-deutschland.aus-stade.de/stade-geschichte-und-stadtentwicklung/ 
9. Bote Conrad. Cronecken der Sassen, Peter Schöffer, Mencz 1492  Op: http://diglib.hab.de/drucke/gl-4f-91/start.htm p19
10. Op: http://www.ngw.nl/int/dld/s/stade.htm 
11. Citaat (p336) uit:  Lansens Pieter, Geschiedenis van Vlaenderen: gevolgd van eene afzonderlyke verhandeling zoo over den oorsprong als de benaming onzer steden, parochien of gemeenten Drukkerij Delplace, Torhout  1837 (Google eBoek)
12. Het siert de Duitse uitleggen niet die op het internet zijn te vinden, wanneer ze bij alle toponiemen (Oud- of Middel) Hoogduitse oorsprongen menen te lezen. In beide streken zijn de namen Nederduits!
13. 1 op wikipedia, 2/3 op: http://blog.seniorennet.be/heraldiek/  4 op: http://heraldus.over-blog.com/categorie-234375.html
14. Vanbrabant Luc, De ontdekking van Nederlands in Normandië  Uitg. Boekscout Soest 2013
15. Ditfurt (Een oversteekplaats voor het volk: Diet-voorde) Deotfurdum 974, Dhietvorden 1148, Ditvorde 1288, Ditforde 1458 (uit Wikipedia op: http://fr.wikipedia.org/wiki/Ditfurt ) is een homoniem met Dievoort bij Breda (Dietvoort) en Dievoet, Dieversdelle in Ukkel bij Brussel. Er zijn veel (adelijke) familienamen van Frankrijk, over België, Nederland tot Duitsland. Enkele voorbeelden: de Divorde, von Ditfurth, van Dietvoort, de Divoort (Duinkerke) de Diéfort, Diefort, Ditford (Engeland) van Ditford (Nederland), Vandiford (USA) Duuvoort, van Dietvoirt (Lier 1418) Verdievoert (Vorst 1515) Dievort (Deurne-Antwerpen 1539) Dyvoort (Gouda 1654) Dyvoet (Sint-Eloois-Vijve 1780) van Dievoort, (veel in de provincie Antwerpen) van Dietfoert (Bergen-op-Zoom) Vandievoet of Van Dievoet (Vlaams-Brabantse familie)...Zie http://fr.wikipedia.org/wiki/Dievoort . De oorsprong van Ditfurt gaat terug naar de tijd van Karel de Grote (768-814). Toen hij de Saksen had verslagen liet hij rond 800 in Vorharzland een versterkte militaire weg aanleggen, nu gekend als de 'Oude Weg'. Zijn zoon, Lodewijk de Vrome bouwde er een keizerlijke residentie, omringd door een muur en gracht. We mogen hier ook weer een koloniseren veronderstellen van west naar noord-oost.
16. Rimius Henry, Memoirs of the House of Brunswick: From the Most Early Accounts of that Illustrious Family to the End of the Reign of King George the First London 1750  p107 (Google eBoek), en citaat: In het jaar 1234 is het kruis gepredikt tegen de Stadingi, in de uiterste gebieden van Teutonia en Flandria, uit: Annales Colonienses maximi, MGS, XVII, p. 843. op: http://ijpelaan.nl/Archief/Graven/Floris-IV.html 
17. Waren de graven van Staden (Stade)  nakomelingen van de heren van Staden (Staden)?
18. Stade en Staden worden in andere bronnen ook gebruikt voor 'stad' en 'steden' in het algemeen.
19. Warlop Ernest, De Vlaamse adel voor 1300, Familia et Patria, Handzame, 1968
20. Artikel en foto's: Die Schwedenschanze, eine archäologische Kostbarkeit des frühen Mittelalters, op: http://www.stadt-stade.info/politik_und_stadt_Schwedenschanze